ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΥΛΙΖΑ (1705)
Ανάμεσα σε ένα όμορφο και άγριο τοπίο στα Αθαμανικά όρη ή ευρύτερα γνωστά ως Τζουμέρκα, νοτιοδυτικά
του βουνού Κριθάρια της Πίνδου, ανάμεσα στα χωριά Καλαρρύτες και
Ματσούκι του Νομού Ιωαννίνων σε μια μαγευτική τοποθεσία της άγριας
φύσης, σε υψόμετρο πάνω από 1000 μέτρα, δεσπόζει το ξακουστό και
ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Βύλιζας, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της
Θεοτόκου.
Για να το επισκεφθεί κάποιος, πρέπει να ακολουθήσει το αρκετά απόκρημνο,
αλλά όχι και δυσπρόσιτο μονοπάτι των 2 χιλιομέτρων που ξεκινάει έξω από
το χωριό Ματσούκι. Η θέα του μοναστηριού και του γκρεμού με το Ματσουκιώτικο ρέμα να το διασχίζει, καθώς και με τους καταρράκτες να πέφτουν από μεγάλο ύψος, ανταμείβει τους επισκέπτες. Η επωνυμία Βύλιζα προέρχεται από τη λατινική λέξη vigilo (=φυλάττω, αγρυπνώ).
Κτίστηκε
τον 9ο ή 11ο αι. από τον ηγούμενο Αγάπιο και ανακαινίστηκε το 1783. Το
όνομα Βύλιζα φέρει η Ιερά Μονή από παρακείμενη ομώνυμη τοποθεσία που
άλλοτε ήταν κάστρο.
Η Μονή τα παλιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό χειρογράφων και είχε μεγάλη συμμετοχή στα κοινά της περιοχής. Το μοναστήρι μετά την διάλυσή του (1893) ζει την παρακμή του. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας.
Η Μονή τα παλιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό χειρογράφων και είχε μεγάλη συμμετοχή στα κοινά της περιοχής. Το μοναστήρι μετά την διάλυσή του (1893) ζει την παρακμή του. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας.
Παλαιότερα
το μοναστήρι ήταν κτισμένο κοντά στα Πράμαντα. Όταν οι μοναχοί είδαν το
φως από την εικόνα της Ευαγγελίστριας που σταμάτησε στη σημερινή
Βύλιζα, τότε έκτισαν το νέο μοναστήρι, γιατί η Παναγία η ίδια επέλεξε
τον τόπο αυτό, για να τον προστατεύει και να τον ευλογεί, αγναντεύοντας
από εκεί ψηλά όλη την περιοχή.
Ο
ναός είναι απλή μονόκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο και γύρω περιβάλλεται από
κελιά. Ανακαινίστηκε το 1783 και οι τοίχοι καλύπτονται από
τοιχογραφίες. Το τέμπλο, απλό ξύλινο με διάφορες παραστάσεις και με
εικόνες του 17ου αι διατηρείτε σε άριστη κατάσταση.
Πάνω από όλα όμως δεσπόζει στο ναό η εικόνα της Παναγίας που φυλάγεται σε γυάλινη θήκη και εκτίθεται για προσκύνηση των πιστών.
Για τα θαύματα της Παναγίας τοπικά κυκλοφορούν πολλές διηγήσεις.
Κάποτε
η εικόνα της Παναγίας δόθηκε ως προίκα και έφτασε μέχρι την
Αλεξάνδρεια, αλλά επειδή έφερνε κακό σε αυτούς που την είχαν την
επέστεψαν στον τόπο της. Οι χωρικοί του Ματσουκίου την υποδέχτηκαν το
1926 και αφού την έφεραν πρώτα στο χωριό, στη συνέχεια την πήγαν στο
μοναστήρι. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι η εικόνα πήγε κατευθείαν στο
μοναστήρι, μόλις η εικόνα από μακριά αντίκρισε την Βύλιζα δάκρυσε. Κατά
καιρούς όσες φορές οι ντόπιοι έβοσκαν τα ζώα μέσα στην περιοχή του
μοναστηριού,τους ακολουθούσε τιμωρία για σωφρονισμό.
