Στα Κανάλια της Καρδίτσας κάθε Αύγουστο μεταφέρεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Καναλιώτισσας από το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων και παραμένει στο χωριό ένα περίπου μήνα. Λέγεται Καναλιώτισσα, γιατί παλαιότερα ή εικόνα βρίσκονταν στο χωριό Κανάλια φυλαγμένη μέσα σε ένα μικρό εκκλησάκι.
Η εικόνα πρέπει
να ανήκε στο άλλοτε μοναστήρι της Ελεούσας της Λυκουσάδας σημερινής
Λοξάδας όπως αναφέρεται στα Πατριαρχικά και Αυτοκρατιρικά σιγίλλια. Κτίστηκε γύρω στα 1270 από την σύζυγο του Σεβαστοκράτορος Θεσσαλίας
Ιωάννου Δούκα , η οποία έγινε μοναχή και ονομάσθηκε Υπομονή.
Αργότερα άγνωστο πότε το μοναστήρι μετατράπηκε από γυναικείο σε ανδρικό και επειδή ελλείψει μοναχών επανδρώθηκε από το ομώνυμο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων , περιήλθε και η περιουσία σε αυτό.
Στην Δυτική βουνοπλαγιά της Λοξάδας ,όπου είναι τα σημερινά Κανάλια , έβοσκαν τα πολυάριθμα πρόβατα του Μοναστηριού. Βοσκοί ήταν οι ίδιοι οι μοναχοί. Για τις λατρευτικές τους ανάγκες οι μοναχοί έκτισαν μικρό εξωκκλήσι πίσω από την σημερινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και ακριβώς στην θέση της παλιάς που κατεδαφίστηκε. Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο εκκλησάκι των πρώτων κατοίκων του χωριού και μέσα σ’αυτό υπήρχε η εικόνα της Παναγίας , η ονομαζόμενη σήμερα Καναλιώτισσα.
Η εικόνα χρονολογείται από τον 4ο η 5ο μ.Χ αιώνα κατά την μαρτυρία του πρώην Ηγουμένου π.Αιμιλιανού Βαφειάδη και είναι κατασκευασμένη με κηρομαστίχη και επαργυρωμένη.
Αργότερα άγνωστο πότε το μοναστήρι μετατράπηκε από γυναικείο σε ανδρικό και επειδή ελλείψει μοναχών επανδρώθηκε από το ομώνυμο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων , περιήλθε και η περιουσία σε αυτό.
Στην Δυτική βουνοπλαγιά της Λοξάδας ,όπου είναι τα σημερινά Κανάλια , έβοσκαν τα πολυάριθμα πρόβατα του Μοναστηριού. Βοσκοί ήταν οι ίδιοι οι μοναχοί. Για τις λατρευτικές τους ανάγκες οι μοναχοί έκτισαν μικρό εξωκκλήσι πίσω από την σημερινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και ακριβώς στην θέση της παλιάς που κατεδαφίστηκε. Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο εκκλησάκι των πρώτων κατοίκων του χωριού και μέσα σ’αυτό υπήρχε η εικόνα της Παναγίας , η ονομαζόμενη σήμερα Καναλιώτισσα.
Η εικόνα χρονολογείται από τον 4ο η 5ο μ.Χ αιώνα κατά την μαρτυρία του πρώην Ηγουμένου π.Αιμιλιανού Βαφειάδη και είναι κατασκευασμένη με κηρομαστίχη και επαργυρωμένη.
Το καντήλι έκαιγε μέρα νύχτα μπροστά στην εικόνα. Αυτό όμως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ενοχλούσε του Τούρκους που βρίσκονταν δυο περίπου χιλιόμετρα μακρύτερα στο φρούριο του Φαναρίου. Ένα βράδυ έκαναν επιδρομή περικύκλωσαν το εκκλησάκι και άρχισαν να πυροβολούν κατά της εικόνας. Η Παναγία θαυματουργικά χάθηκε λόγω της κακής συμπεριφοράς των Τούρκων.
Κατά μια άλλη εκδοχή, μετά την
αποτυχημένη επανάσταση του Διονυσίου Φιλοσόφου το 1612 έγιναν επιδρομές
Τουρκαλβανών πιθανόν από το Φανάρι κατά τις οποίες κάηκε το εκκλησάκι
και η εικόνα όπως αναφέρεται έφυγε θαυματουργικά και φώλιασε στο σημερινό κανάλι των Μετεώρων. Ο μοναχός Σωφρόνιος ένα βράδυ βλέπει στον ύπνο του τον τόπο που βρίσκεται η εικόνα, το αναγγέλει στον ηγούμενο και μαζί βρίσκουν την εικόνα και με ευλάβεια την μεταφέρνουν στο μοναστήρι. Οι μοναχοί, όμως είχαν περιέργεια να μάθουν πως ήρθε η εικόνα στην περιοχή τους. Τότε ξανά η Παναγία παρουσιάζεται στον ευσεβή μοναχό και του λέει ότι η εικόνα ανήκει στο νέο χωριό Κανάλια. Ο ηγούμενος ύστερα από αυτό ειδοποίησε τους χωρικού να έρθουν και να πάρουν πίσω την εικόνα της Παναγίας. Πράγματι αντιπροσωπεία των χωριού ήρθε και παρέλαβε την εικόνα, την μετέφερε ξανά στο χωριό και την τοποθέτησε μέσα στην εκκλησία. Η εικόνα θαυματουργικά έφυγε ξανά και ήρθε στα Μετέωρα. Αυτό επαναλήφθηκε τρεις φορές. Τότε ο ηγούμενος και αντιπροσωπεία συμφώνησαν η εικόνα μια φορά το χρόνο κάθε Αύγουστο να μεταφέρεται στο χωριό και να παραμένει ένα μήνα για αγιασμό των πιστών.
Η διαδικασία αυτή έγινε ποίημα που έγραψε ο δάσκαλος του χωριού Γ. Σωτήρης :
« …της Παναγίας η Εικών, την ιστορίαν έχει.
Την λέγουν Καναλιώτισσαν και διηγούνται γέροι.
Ότ’ητο στα Κανάλια αύτ’η εικών κ’ εχάθει
Από βαρβάρους το χωριό όταν διηρπάσθη.
Ευρέθει στα Μετέωρα και τρεις φορές υπήγαν .
Και έφερναν αλλ’έφευγε ,γι’αυτό και την αφήκαν.
Την φέρνουν κάθε Αύγουστον και ένα μήνα μένει
Εις τα Κανάλια η εικών , ειν’επαργυρωμένη…
Την λέγουν Καναλιώτισσαν και διηγούνται γέροι.
Ότ’ητο στα Κανάλια αύτ’η εικών κ’ εχάθει
Από βαρβάρους το χωριό όταν διηρπάσθη.
Ευρέθει στα Μετέωρα και τρεις φορές υπήγαν .
Και έφερναν αλλ’έφευγε ,γι’αυτό και την αφήκαν.
Την φέρνουν κάθε Αύγουστον και ένα μήνα μένει
Εις τα Κανάλια η εικών , ειν’επαργυρωμένη…
1. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ : ΕΔΩ
2. π.Θωμά Τσούλια : «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία», Τόμος Α', σελ.73
