ΥΠΕΡΑΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΕ ΣΩΣΟΝ ΗΜΑΣ

ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΚΑΝΑΛΙΩΤΙΣΣΑ : ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ (ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ)

Στα Κανάλια της Καρδίτσας κάθε Αύγουστο μεταφέρεται η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Καναλιώτισσας από το μοναστήρι της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων και παραμένει στο χωριό ένα περίπου μήνα. Λέγεται Καναλιώτισσα, γιατί παλαιότερα ή εικόνα βρίσκονταν στο χωριό Κανάλια φυλαγμένη μέσα σε ένα μικρό εκκλησάκι.

    Η εικόνα πρέπει να ανήκε στο άλλοτε μοναστήρι της Ελεούσας της Λυκουσάδας σημερινής Λοξάδας όπως αναφέρεται στα Πατριαρχικά και Αυτοκρατιρικά σιγίλλια. Κτίστηκε γύρω στα 1270 από την σύζυγο του Σεβαστοκράτορος Θεσσαλίας Ιωάννου Δούκα , η οποία έγινε μοναχή και ονομάσθηκε Υπομονή.
   Αργότερα άγνωστο πότε το μοναστήρι μετατράπηκε από γυναικείο σε ανδρικό και επειδή ελλείψει μοναχών επανδρώθηκε από το ομώνυμο Μοναστήρι της Μεταμόρφωσης των Μετεώρων , περιήλθε και η περιουσία σε αυτό.
   Στην Δυτική βουνοπλαγιά της Λοξάδας ,όπου είναι τα σημερινά Κανάλια , έβοσκαν τα πολυάριθμα πρόβατα του Μοναστηριού. Βοσκοί ήταν οι ίδιοι οι μοναχοί. Για τις λατρευτικές τους ανάγκες οι μοναχοί έκτισαν μικρό εξωκκλήσι πίσω από την σημερινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου και ακριβώς στην θέση της παλιάς που κατεδαφίστηκε. Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο εκκλησάκι των πρώτων κατοίκων του χωριού και μέσα σ’αυτό υπήρχε η εικόνα της Παναγίας , η ονομαζόμενη σήμερα Καναλιώτισσα.
   Η εικόνα χρονολογείται από τον 4ο η 5ο μ.Χ αιώνα κατά την μαρτυρία του πρώην Ηγουμένου π.Αιμιλιανού Βαφειάδη και είναι κατασκευασμένη με κηρομαστίχη και επαργυρωμένη.

Το καντήλι έκαιγε μέρα νύχτα μπροστά στην εικόνα. Αυτό όμως στα χρόνια της Τουρκοκρατίας ενοχλούσε του Τούρκους που βρίσκονταν δυο περίπου χιλιόμετρα μακρύτερα στο φρούριο του Φαναρίου. Ένα βράδυ έκαναν επιδρομή περικύκλωσαν το εκκλησάκι και άρχισαν να πυροβολούν κατά της εικόνας. Η Παναγία θαυματουργικά χάθηκε λόγω της κακής συμπεριφοράς των Τούρκων.

Κατά μια άλλη εκδοχή, μετά την αποτυχημένη επανάσταση του Διονυσίου Φιλοσόφου το 1612 έγιναν επιδρομές Τουρκαλβανών πιθανόν από το Φανάρι κατά τις οποίες κάηκε το εκκλησάκι και η εικόνα όπως αναφέρεται έφυγε θαυματουργικά και φώλιασε στο σημερινό κανάλι των Μετεώρων. Ο μοναχός Σωφρόνιος ένα βράδυ βλέπει στον ύπνο του τον τόπο που βρίσκεται η εικόνα, το αναγγέλει στον ηγούμενο και μαζί βρίσκουν την εικόνα και με ευλάβεια την μεταφέρνουν στο μοναστήρι. Οι μοναχοί, όμως είχαν περιέργεια να μάθουν πως ήρθε η εικόνα στην περιοχή τους. Τότε ξανά η Παναγία παρουσιάζεται στον ευσεβή μοναχό και του λέει ότι η εικόνα ανήκει στο νέο χωριό Κανάλια. Ο ηγούμενος ύστερα από αυτό ειδοποίησε τους χωρικού να έρθουν και να πάρουν πίσω την εικόνα της Παναγίας. Πράγματι αντιπροσωπεία των χωριού ήρθε και παρέλαβε την εικόνα, την μετέφερε ξανά στο χωριό και την τοποθέτησε μέσα στην εκκλησία. Η εικόνα θαυματουργικά έφυγε ξανά και ήρθε στα Μετέωρα. Αυτό επαναλήφθηκε τρεις φορές. Τότε ο ηγούμενος και αντιπροσωπεία συμφώνησαν η εικόνα μια φορά το χρόνο κάθε Αύγουστο να μεταφέρεται στο χωριό και να παραμένει ένα μήνα για αγιασμό των πιστών.

Η διαδικασία αυτή έγινε ποίημα που έγραψε ο δάσκαλος του χωριού Γ. Σωτήρης :

« …της Παναγίας η Εικών, την ιστορίαν έχει.
Την λέγουν Καναλιώτισσαν και διηγούνται γέροι.
Ότ’ητο στα Κανάλια αύτ’η εικών κ’ εχάθει
Από βαρβάρους το χωριό όταν διηρπάσθη.

Ευρέθει στα Μετέωρα και τρεις φορές υπήγαν .
Και έφερναν αλλ’έφευγε ,γι’αυτό και την αφήκαν.
Την φέρνουν κάθε Αύγουστον και ένα μήνα μένει
Εις τα Κανάλια η εικών , ειν’επαργυρωμένη…

1. ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΗ ΠΗΓΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ : ΕΔΩ

2. π.Θωμά Τσούλια : «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία», Τόμος Α', σελ.73

ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ Η ΔΕΜΕΡΛΙΩΤΙΣΣΑ : ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΔΟΣ ΚΑΙ ΦΑΝΑΡΙΟΦΕΡΣΑΛΩΝ (ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣ)

Μέσα στο χωριό Σταυρός, 15 χιλιόμετρα από τα Φάρσαλα, στο σημείο που διασταυρώνονται οι σιδηροδρομικές γραμμές Αθηνών-Θεσσαλονίκης και Βόλου-Καλαμπάκας, βρίσκεται το ιερό προσκύνημα της Παναγίας Ελεούσας της Δεμερλιώτισσας. Παλαιότερα το χωριό λέγονταν Δεμερλί και απ' αυτό πήρε το όνομα η Παναγία η Δεμερλιώτισσα.

Για την ιστορία του ιερού προσκυνήματος δεν έχουμε γραπτές αναφορές. Από μια επιγραφή στο εσωτερικό του ναού πληροφορούμαστε ότι είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Ο ναός κτίστηκε το 1778 και αγιογραφήθηκε το 1786, σύμφωνα με επιγραφή που σώζεται πάνω από τη νότια είσοδό του. Στην ίδια επιγραφή αναφέρεται ότι το έργο πραγματοποιήθηκε με έξοδα ευσεβών χριστιανών και με τη συνδρομή των ιερέων Ρίζου και Αθανασίου και του επιτρόπου Γεραποστόλη του Πίκλην Νταούτη, όταν Μητροπολίτης Λαρίσης ήταν ο Μελέτιος Γ΄.

Ο ναός βρίσκεται στο κέντρο μεγάλης αυλής, τρία σκαλοπάτια από την επιφάνεια του εδάφους. Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική με κλειστό εξωνάρθηκα. Το εσωτερικό του ναού είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες του 1786, έργα των ζωγράφων Γεώργιου Γεωργίου από το Μαυρίλο του Τυμφρηστού και Γεώργιου Αναγνώστου από τον Φουρνά Ευρυτανίας.

Εντυπωσιακό είναι το ψηλό, ξυλόγλυπτο τέμπλο που κατασκευάστηκε στο δεύτερο τέταρτο του 19ου αιώνα. Είναι διακοσμημένο με παραστάσεις ζώων, πτηνών και φυτών και έχει επιχρυσωθεί στα νεότερα χρόνια. Στην επιφάνειά του σώζονται ακόμη οι κρίκοι που είχαν τοποθετήσει οι Τούρκοι για να δένουν τα άλογά τους. Η Παναγία δεν ήθελε τέτοια προσβολή για το προσκύνημά Της. Όταν οι Τούρκοι για πρώτη φορά έδεσαν τα άλογα, άρχισαν να κτυπούν οι καμπάνες του ναου μόνες τους, οπότε οι Τούρκοι φοβήθηκαν την Παναγία και δεν ξαναέδεσαν στην εκκλησία τα ζώα τους.

Εξέχουσα θέση στο εσωτερικό του ναού έχει η εικόνα της Παναγίας, που η παράδοση αποδίδει στον Ευαγγελιστή Λουκά. Κοντά στον ναό υπάρχουν κελλιά για τη φιλοξενία των προσκυνητών, που ανοικοδομήθηκαν μετά την καταστροφή τους από τον σεισμό του 1954.

Ο π. Θωμάς Τσούλιας στο βιβλίο του «Τα ιερά Προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Οθροδοξία», μας διασώζει τρία χαρακτηριστικά θαύματα.

1. Στα χρόνια του Ελληνοϊταλικού πολέμου οι Ιταλοί θέλησαν να καταστρέψουν τη γέφυρα στο σημείο που διασταυρώνονται οι σιδηροδρομικές γραμμές Αθηνών-Θεσσαλονίκης και Βόλου-Τρικάλων. Ένας Ιταλός αεροπόρος διατάχθηκε να βομβαρδίσει τη γέφυρα. Επί τρεις μέρες πετούσε με το αεροπλάνο για να καταστρέψει τη γέφυρα, αλλά μόλις έφτασε στο χωριό Δεμερλί, όπου βρίσκεται και το προσκύνημα της Παναγίας, έβλεπε, όπως ο ίδιος εξιστόρησε, τον κάμπο της περιοχής σαν μια μεγάλη θάλασσα και έτσι δεν μπορούσε να βρει την γέφυρα. Τελικά το αεροπλάνο του χτυπήθηκε από βλήματα και ο αεροπόρος πιάστηκε αιχμάλωτος και μεταφέρθηκε στο χωριό της Παναγίας. Εκεί έμαθε για το προσκύνημά Της και βεβαιώθηκε ότι θάλασσα δεν υπήρχε, παρά ένας καταπράσινος κάμπος. Κατάλαβε ότι η Παναγία έσωσε το χωριό. Το θαύμα αυτό το διηγούνταν οι παλιοί στους νεώτερους.

2. Το 1941 όταν ο Χίτλερ αποφάσισε να επιτεθεί στην Ελλάδα, η εικόνα της Παναγίας τρεις μέρες πριν την εισβολή δάκρυζε και οι κάτοικοι σκούπιζαν τα δάκρυά Της.

3. Τα παλιά χρόνια οι υπεύθυνοι του προσκυνήματος μπήκαν στον πειρασμό να κλέψουν τα αφιερώματα της Παναγίας. Τα φόρτωσαν μια νύχτα σε ένα άλογο και το άφησαν να φύγει. Το άλογο όχι μόνο δεν έφευγε, αλλά χτυπούσε και τα πόδια του δυνατά, με αποτέλεσμα να ξυπνήσουν οι γείτονες και ο νεωκόρος. Οι κλέφτες ντροπιασμένοι, ξεφόρτωσαν τα αφιερώματα και τα έβαλαν την θέση τους.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΠΑΡΑΜΥΘΙΑΣ, ΦΙΛΙΑΤΩΝ (ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ) : ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ-ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ-ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΧΑΡΗ ΤΗΣ

Παναγία στο Αγιονήσι
Παναγία Αγίων Πάντων
Παναγία Βλαχέρνας την Πάργα
Παναγία Γηρομερίου
Παναγία στη Γλυκή
Παναγία Μίχλας
Παναγία Παγανιών
Παναγία Παραμυθιάς
Παναγία Ραϊδιώτισσα

Πηγή Πληροφοριών : π. Θωμά Τσούλια «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία»

ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΝΙΚΟΠΟΛΕΩΣ ΚΑΙ ΠΡΕΒΕΖΗΣ : ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ - ΕΚΚΗΣΙΕΣ - ΜΟΝΕΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΕΣ ΣΤΗ ΧΑΡΗ ΤΗΣ

Παναγία Αβάσου
Παναγία Γενέσιον της Θεοτόκου (Θεσπρωτικόν)
Παναγία Κοζύλης
Παναγία Κορωνησίας
Παναγία Ριζοβουνίου
Παναγία Ρογών
Παναγία της Ροδιάς
Παναγία Παντάνασσα (Φιλιππιάδα)

ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΙΣ : ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ - ΚΟΝΙΤΣΗΣ : ΕΞΩΚΚΛΗΣΙΑ - ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ - ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΧΑΡΗ ΤΗΣ

Παναγία Άβελ
Παναγία Αγγελομάχου
Παναγία Άνω Πεδινών
Παναγία Αρίστης
Παναγία Αρχιμανδρείου ή Χιμαντριώτισσα
Παναγία Ασπραγγέλων
Παναγία Ασπραγγέλων
Παναγία Βελλάς
Παναγία του Βίκου
Παναγία Βουτσάς ή Βοτσάς
Παναγία Γριμπόβου
Παναγία Δουραχάνης
Παναγία Ελεούσα
Παναγία Καβασίλων
Παναγία Καταμάχης
Παναγία Κλαδόρμης
Παναγία της Κόκκινης Πέτρας
Παναγία η Λαμποβίτσα
Παναγία Μακραλέξη
Παναγία Μακρίνου
Παναγία Μετσόβου
Παναγία Μόλιστας
Παναγία Μολυβδοσκεπάστου
Παναγία Παλιουριώτισσα
Παναγία των Πατέρων
Παναγία η Πληκαδίτισσα
Παναγία Σιστρουνίου
Παναγία Σπηλιώτισσα
Παναγία Στομιώτισσα
Παναγία Στούπαινας
Παναγία Σωσίνου
Παναγία Τσούκας
Παναγία η Χρυσοβίτσα

ΠΑΝΑΓΙΑ ΣΤΟΜΙΩΤΙΣΣΑ (ΚΟΝΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ)

Η Ιερά Μονή Παναγία Στομίου είναι χτισμένη στη νότια όχθη της χαράδρας του Αώου, μεταξύ των βουνών Τύμφη και Τραπεζίτσα σε ένα ύψωμα με μαγευτική θέα τον Εθνικό Δρυμό του Βίκου. Η προσωνυμία «Στομίου» ίσως να δόθηκε εξαιτίας της φυσικής της θέσης που σαν στόμιο ανοίγεται προς την χαράδρα. Πανηγυρίζει στις 8 Σεπτεμβρίου στην εορτή της Γενέσεως της Θεοτόκου.

Η αρχική Μονή βρίσκονταν στη θέση Παλαιομονάστηρο, στη βόρεια όχθη του ποταμού. Ιδρύθηκε το 1412 ή κατά άλλους το 1590. Στη σημερινή της θέση μεταφέρθηκε το 1774 από τον Ηγούμενο Κωνσταντίνο και τον μοναχό Παΐσιο. Κατά την παράδοση, αιτία της μετεγκατάστασης υπήρξε το θαυμαστό γεγονός της μετακίνησης της εικόνας της Παναγίας στη σημερινή θέση. Η εικόνα της Παναγίας έφυγε από το Παλαιομονάστηρο και έρχονταν στον τόπο που σήμερα είναι κτισμένη η Μονή, μαζί με ένα καντήλι. Ο ηγούμενος Κωνσταντίνος κατάλαβε ότι το θέλημα της Παναγίας ήταν να κτιστεί στο μέρος αυτό νέο μοναστήρι. Από την αρχική Μονή μεταφέρθηκαν τμήματα του τέμπλου, εικόνες και λείψανα αγίων.

Οι κάτοικοι της περιοχής ευλαβούνται εξαιρετικά την Παναγία, γιατί αφενός δεν ξεχνούν τα αναρίθμητα θαύματα Της, που πολλές φορές τους προστάτεψε από διάφορους κινδύνους, αφετέρου γιατί την περίοδο 1958-1962 μόνασε ο Άγιος Παΐσιος ο Αγιορείτης, ο οποίος μαζί με ευλαβείς κατοίκους της περιοχής κατέβαλαν σημαντικές προσπάθειες για την ανακαίνιση του μοναστηριού.

Ο γέροντας Παΐσιος είχε πόθο να ασκητέψει στην έρημο του Αγίου Όρους και συγκεκριμένα στα Κατουνάκια. Όμως η Παναγία του έδειξε στο κελί του οφθαλμοφανώς, σαν σε «πνευματική τηλεόραση», τη Μονή Στομίου Κονίτσης και του είπε ολοζώντανα: «δεν θα πας στα Κατουνάκια. Θα πας στη Μονή Στομίου»! Ο γέροντας άλλωστε ήξερε τα μέρη, αφού είχε μεγαλώσει στην Κόνιτσα!

Ο Άγιος Παΐσιος συνέβαλε τα μέγιστα στην αναμόρφωσή του, κουβαλώντας ακόμα και με τα χέρια βαριά φορτία από κάτω από το ποτάμι, κινητοποιώντας και ευαισθητοποιώντας τους αγαθούς κατοίκους των γύρω χωριών, συγκεντρώνοντας εισφορές που του έστελνε η Παναγιά με ευσεβείς ανθρώπους, μαζεύοντας εργάτες, φτιάχνοντας ο ίδιος κουφώματα, πατώματα, στέγες, σαν μαραγκός και μάλιστα από τους καλύτερους, πάντα με χαρά, αγάπη και προσευχή! Περιστατικά από τη θαυμαστή ζωή του, αναφέρουν ότι συνομιλούσε με άγρια ζώα, θεράπευε ασθενείς, επέβαλε το σεβασμό απαγορεύοντας τα γλέντια και φαγοπότια εντός του χώρου της μονής, πήδηξε από γκρεμό για να διαφυλάξει μια θήκη με ιερά λείψανα που έπεσε και άλλα πολλά. Το 1962 ο γέροντας έφυγε για το Σινά για να επιστρέψει το 1964 οριστικά στο Άγιον Όρος. Το μικρό κελί στο οποίο διέμενε κατά τα 4 χρόνια της παρουσίας του στη μονή, διατηρείται μέχρι σήμερα.

Βασική πηγή πληροφοριών : ΕΔΩ

ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΛΕΟΥΣΑ (ΝΗΣΑΚΙ ΛΙΜΝΗΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ)

Το νησάκι Ιωαννίνων στη λίμνη Παμβώτιδα μαζί με τον Άγιο Αχίλλειο νησί των Πρεσπών, είναι τα μοναδικά κατοικήσιμα λιμναία νησιά στην Ελλάδα. Το νησί των Ιωαννίνων βρίσκεται βορειοδυτικά της λίμνης, με έκταση 200 στρέμματα, μέγιστο ύψος 60 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της λίμνης. Ο οικισμός του αποτελείται από 110 περίπου σπίτια.

Το Μοναστήρι Παναγία η Ελεούσα βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τις Μονές Αγίου Νικολάου Φιλανθρωπηνών και Αγίου Νικολάου Ντίλιου. Στη Μονή Φιλανθρωπηνών βρίσκονται οι γνωστές τοιχογραφίες των 7 Ελλήνων φιλοσόφων Πλάτων, Απολλώνιος ο Τυανεύς, Σόλων, Αριστοτέλης, Πλούταρχος, Θουκυδίδης και Χίλων ο Λακεδαιμόνιος που θεωρούνταν προάγγελοι του χριστιανισμού. Παλαιότερα στο νησί υπήρχαν πολλά μοναστήρια.

Το Μοναστήρι της Παναγίας Ελεούσας αρχικά ήταν αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο των Ανέμων. Τον 16ο αι. μετονομάστηκε σε Παναγία Ελεούσα λόγω της μεταφοράς στη Μονή της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας. Η εικόνα της Θεοτόκου πριν από την άλωση των Ιωαννίνων από τους Τούρκους το 1431 βρίσκονταν στη Μονή Αγίας Παρασκευής μέσα στο κάστρο της πόλης. Οι Τούρκοι μετέτρεψαν το Μοναστήρι της Αγίας Παρασκευής σε τζαμί και τότε η εικόνα της Παναγίας χάθηκε.

Μία μοναχή με το όνομα Παρθενία είδε σε όραμα την Παναγία, η οποία καθ' υπόδειξη οδήγησε τη μοναχή στο σημείο που βρισκόταν η χαμένη εικόνα και της ανακοίνωσε ότι θα έπρεπε να την μεταφέρει στο νησάκι στη Μονή του Αγίου Νικολάου. Η επιθυμία της Παναγίας πραγματοποιήθηκε, η εικόνα βρέθηκε και μεταφέρθηκε στο νησί το 1548. Η Μονή μετονομάστηκε σε «Παναγία Ελεούσα».

Το μοναστήρι είχε ευεργετηθεί από πλούσιους Γιαννιώτες του εξωτερικού. Τον 18ο αι. ανακαινίστηκε αποκτώντας τη σημερινή του μορφή, ενώ την περίοδο 1924-1929 λειτουργούσε ως ιεροδιδασκαλείο με δαπάνες του Ελληνικού Κράτους.

Η εικόνα της Παναγίας είναι μικρή, εικονογραφείται ως Βρεφοκρατούσα κατά τον τύπο της Γλυκοφιλούσας.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΜΟΛΥΒΔΟΣΚΕΠΑΣΤΟΥ Ή ΠΩΓΩΝΙΑΝΙΤΙΣΣΑ (ΚΟΝΙΤΣΑ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ) : ΤΟ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΟ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στην επαρχία Κονίστης, 17 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα, 300 μόλις μέτρα από τα Ελληνοαλβανικά σύνορα, στους πρόποδες του βουνού Νεμέρτζικα, σε μια κατάφυτη περιοχή στη συμβολή των ποταμών Αώου και Σαρανταπόρου, στο χωριό Μολυβδοσκέπαστο, βρίσκεται το ιστορικό Μοναστήρι της Παναγίας Μολυβδοσκέπαστου. Τιμάται στην κοίμηση της Θεοτόκου και γιορτάζει στις 15 Αυγούστου.

Κτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Δ' Πωγωνάτο το 670. Ανακαινίστηκε από τον Ανδρόνικο Κομνηνό Μέγα Δούκα Παλαιολόγο. Το 1552 ανακαινίστηκε ξανά από τους κατοίκους της Πωγωνιανής.

Ονομάστηκε Παναγία Μολυβδοσκέπαστη, γιατί ολόκληρη η σκεπή του Ναού ήταν σκεπασμένη με φύλλα μολύβδου, το οποίο όμως το αφαίρεσαν οι Τούρκοι κάνοντάς το βόλια.

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας υπέστη φθορές το 1550 από αλλόθρησκους, αλλά οι κάτοικοι της περιοχής την κόσμησαν εκ νέου. Το 1943 ιερόσυλος έκλεψε την χρυσή επένδυση της εικόνας και τα αφιερώματα, ενώ την εικόνα την πέταξε πίσω από το μοναστήρι σε αρδευτικό αυλάκι. Η εικόνα βρέθηκε μετά από μέρες, καθ΄υπόδειξη της Παναγίας, αλλά με σημαντικές φθορές, ενώ έγινε γνωστό ότι ο ιερόσυλος σκοτώθηκε κατά την περίοδο του εμφυλίου στο ίδιο σημείο που πέταξε την εικόνα. Το 1948 οι κάτοικοι της περιοχής ανακαίνισαν εκ νέου την εικόνα με την κατασκευή της σημερινής επάργυρης επένδυσης. (Πηγή πληροφορίας : ΕΔΩ)

Τα θαύματα της Παναγίας Μολυβδοσκέπαστου, που εικονίζει την Παναγία Βρεφοκρατούσα, και φέρει την προσωνυμία Πωγωνιανίτισσα, είναι αναρίθμητα, ειδικά σε άτεκνα ζευγάρια, που ζητούν ευλαβικά τη Χάρη Της.

Στο μοναστήρι βρίσκεται ο τάφος του Μητροπολίτη Δρυϊνουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίστης, Σεβαστιανού Οικονομίδη (1994), γνωστού για τη μεγάλη προσφορά, τους αγώνες, τη βοήθεια και τη στήριξη των Ελλήνων Βορειοηπειρωτών.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΣΟΥΚΑ (ΝΟΜΟΣ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ)

Η Ιερά Μονή Παναγίας Τσούκας βρίσκεται βορειοανατολικά του χωριού Ελληνικό (Λοζέτσι), σε υψόμετρο 760 μέτρων, δίπλα σε έναν γκρεμό με θέα στην υπέροχη χαράδρα του Άραχθου και τιμάται στη Γέννηση της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου). Σήμερα θεωρείται ένα από τα ιστορικότερα μοναστήρια της Ηπείρου και ανήκει στην Μητρόπολη Ιωαννίνων. Κτίστηκε από τον Αυτοκράτορα Ισαάκιο Άγγελο το 1190, όπως σημειώνει ο ηγούμενος Γαβριήλ (1820) από το Λοζέτσι, πρώην Επίσκοπος Σταγών (1815).

Κατά τη λαϊκή παράδοση πάνω από τον ποταμό Άραχθο σε απότομα βράχια, βρέθηκε η εικόνα της Παναγίας. Οι κάτοικοι της περιοχής προς τιμή Της έκτισαν ένα μικρό εκκλησάκι στην τοποθεσία Αγία Μαρίνα αρκετά μακριά από το μέρος που αρχικά βρέθηκε η εικόνα. Η εικόνα κάθε βράδυ έφευγε προς τα απότομα βράχια. Τρομαγμένοι οι κάτοικοι του χωριού κατάλαβαν ότι θέλημα της Παναγίας ήταν να κτιστεί μοναστήρι πάνω στην βραχώδη κορυφή Τσούκα. Η λέξη Τσούκα είναι βλάχικη «Τσούκα Ανάλτα» και σημαίνει ψηλή κορυφή, βουνοκορυφή.

Το μοναστήρι στη μακραίωνη ιστορία του γνώρισε δόξες την εποχή του Δεσποτάτου της Ηπείρου, αλλά και καταστροφές. Τα θαύματα της Παναγίας, αλλά και η εθνικοθρησκευτική του προσφορά και ακτινοβολία το έχουν κάνει γνωστό σε όλη την Ήπειρο. Κατά την θερινή περίοδο επισκέπτονται το μοναστήρι πιστοί, άρρωστοι, κατατρεγμένοι, ζητώντας τη βοήθεια, την θεραπεία, τη Χάρη Της.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΗΡΟΜΕΡΙΟΥ Ή ΙΕΡΙΧΙΩΤΙΣΣΑ (ΝΟΜΟΣ ΘΕΣΠΡΩΤΙΑΣ - ΦΙΛΙΑΤΑ)

Η Ιερά

Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου, βρίσκεται στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, 8 χιλιόμετρα βορειοανατολικά της πόλης των Φιλιατών, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα, κτισμένη σε υψόμετρο 300 περίπου μέτρων, στις δυτικές πλαγιές του όρους Φαρμακοβούνι.

Στο ξυλόγλυπτο τέμπλο του καθολικού της Μονής, έργο του 17ου αι, είναι τοποθετημένη η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας αγιογραφημένη στις αρχές του 14ου αι, με αργυρή επένδυση του 1875. Πρόκειται για αμφιπρόσωπη εικόνα όπου στην μια όψη απεικονίζεται η Παναγία Βρεφοκρατούσα του τύπου Οδηγήτριας, με την επωνυμία OPHXHOTICCA (ΟΡΙΧΙΩΤΙΣΣΑ ή ΙΕΡΙΧΙΩΤΙΣΣΑ), πιθανών από το όνομα του ιδρυτή της Μονής Οσίου Νείλου Ερυχιώτη ή Οριχιώτη, όπου και η αναγραφή της επωνυμίας, ως παραγγελία σε εργαστήρι της Κωνσταντινούπολης. Στην άλλη όψη εικονίζονται οι πρωτοκορυφαίοι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος.

Η παράδοση για την θαυματουργή εικόνα αναφέρει ότι ο Όσιος Νείλος, εγκαταστάθηκε αρχικά σε παλιό ασκητήριο απέναντι από τη σημερινή τοποθεσία της Μονής. Με την προσέλευση και άλλων μοναχών σχηματίστηκε αδελφότητα. Οι μοναχοί για πολλές ημέρες παρατηρούσαν ένα φως να λάμπει απέναντι στο βουνό. Παρακινημένοι από αυτό πήγαν στο σημείο και ψάχνοντας ανακάλυψαν τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας. Κατάλαβαν πως θέλημα της Παναγίας ήταν να ανεγερθεί στο σημείο εύρεσης της εικόνας μοναστήρι. Η εικόνα της Παναγίας τοποθετήθηκε στο καθολικό της Μονής σε ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι.

ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΣ ΑΡΤΗΣ : ΕΞΩΚΛΗΣΙΑ - ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΑ ΣΤΗ ΧΑΡΗ ΤΗΣ

Παναγία η Βλαχέρνα
Παναγία Βύλιζας
Παναγία Εισοδίων Θεοτόκου
Παναγία Θεοδωριάνων
Παναγία Θεοτοκίου
Κάτω Παναγία
Παναγία η Κόκκινη Εκκλησία
Παναγία Κυψέλης
Παναγία Μεγαλόχαρη
Παναγία Μελατών
Παναγία Μελισσουργών
Παναγία Μπρυώνη (Νεοχωρακίου)
Παναγία Μπουχουστίου
Παναγία Παρηγορήτισσα
Παναγία Ροβελίστα
Παναγία της Ροδιάς
Παναγία Σελλάδων
Παναγία Σέλτσου
Παναγία Σκουληκαριάς
Παναγία Χρυσοσπηλιώτισσα (Γουριανών)

Πηγή Πληροφοριών : π. Θωμά Τσούλια «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία»

ΠΑΝΑΓΙΑ ΠΑΡΗΓΟΡΗΤΙΣΣΑ (ΝΟΜΟΣ ΑΡΤΗΣ) - ΜΟΝΑΔΙΚΟ ΔΕΙΓΜΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΝΑΟΔΟΜΙΑΣ ΣΕ ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟΝ ΟΡΘΟΔΟΞΟ ΚΟΣΜΟ

Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Παρηγορήτισσας ή Παρηγορήτριας βρίσκεται στο τέμπλο Ιερού Ναού που φέρει το όνομά της. Αποτελεί μια εξαιρετικά σημαντική, αλλά και αξιόλογη εικονογραφική παραλλαγή της εικόνας της Παναγίας του τύπου «Παναγίας Ελεούσας». Συνδυάζει, επίσης, στοιχεία από τον τύπο της «Παναγίας του Πάθους», όπως είναι το ανάστροφο πέλμα του Χριστού, καθώς και τη συγκρατημένη μελαγχολία για το επερχόμενο Πάθος του Υιού Της.

Η εκκλησία Παναγία Παρηγορήτισσα, γνωστή ως «Αρχόντισσα της Άρτας», βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του λόφου Περάνθης μέσα στην πόλη. Πρόκειται για βυζαντινή εκκλησία του 13ου αι η οποία ήταν το καθολικό μοναστηριού. Η εκκλησία χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως μοναδικό δείγμα εκκλησιαστικής ναοδομίας σε ολόκληρο τον ορθόδοξο και μη χριστιανικό κόσμο

Θεμελιώθηκε το 1285 από τον Νικηφόρο Α΄ Κομνηνό Δούκα και τη γυναίκα του Άννα Παλαιολογίνα Καντακουζηνή όπως μας πληροφορεί επιγραφή του σώζεται στο υπέρθυρο του ναού. Αρχικά, άρχισε να κατασκευάζεται μικρότερος ναός από τον Δεσπότη Μιχαήλ Β' και τη σύζυγό του Θεοδώρα, κατόπιν Αγία Θεοδώρα πολιούχου της Άρτας, άγνωστου σχήματος, του οποίου την τύχη δεν γνωρίζουμε.

Οι εξωτερικές διαστάσεις του ναού είναι πραγματικά εντυπωσιακές: Μήκος Δ. πλευράς 22,10μ, μήκος πλάγιων πλευρών 20,27μ, ύψος 20,28μ, εξωτερική διάμετρος τρούλου 7,58μ, ύψος τρούλου 3,50 μ.

Εκείνο το στοιχείο που κάνει μοναδικό το ναό στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική σε όλον τον πλανήτη, είναι ο τρόπος στήριξης του κεντρικού τρούλου μοναδικής έμπνευσης και καινοτομίας, ο οποίος γίνεται αντικείμενο μελέτης για τους μηχανικούς που ασχολούνται με τη στατική κτιρίων στα τμήματα του Πολυτεχνείου. Ο αρχιτέκτονας πρωτομάστορας της εποχής προφανώς θέλοντας, αφενός να κρατήσει τον τρούλο που δεσπόζει ψηφιδωτό του Παντοκράτορα ορατό ορατό από την είσοδο, αφετέρου να υπάρχει ευρυχωρία και επαρκής φωτισμός, επινόησε και εφάρμοσε ένα πρωτότυπο ευφυέστατο και ιδιαιτέρως τολμηρό σχέδιο στήριξης του τρούλου. Κατόρθωσε να στηρίξει τον τρούλο με μια εντυπωσιακή μέθοδο, αποφεύγοντας να βάλει κολώνες στο κέντρο του ναού.

Ο αρχιτέκτων και πρωτομάστορας της εποχής, θέλοντας να κρατήσει τον τρούλο- στον οποίο δεσπόζει το ψηφιδωτό του Παντοκράτορα- ορατό από την είσοδο, αλλά και για να υπάρχει ευρυχωρία και επαρκής φωτισμός, επινόησε και εφάρμοσε ένα πρωτότυπο και ιδιαιτέρως τολμηρό σχέδιο στήριξης του τρούλου. Κατόρθωσε να στηρίξει τον τρούλο με μια εντυπωσιακή μέθοδο, αποφεύγοντας να βάλει κολόνες στο κέντρο του ναού....

Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/o-thrilos-tou-protomastora-pou-zilepse-to-epitevgma-tou-voithou-tou-ke-ton-dolofonise-panagia-i-parigoritissa-i-vizantini-ekklisia-tis-artas-me-ton-protoporiako-troulo-pou-eorit

Το σύστημα στήριγμα του κεντρικού τρούλου της Παρηγορήτισσας είναι πραγματικά πρωτότυπο και τολμηρότατο, εντυπωσιάζει τον επισκέπτη και κάνει τον ναό μοναδικό στον κόσμο. Το σχέδιο είναι το εξής:

Σε κάθε γωνία του κεντρικού τετράγωνου χώρου τοποθετήθηκαν από ένα ζευγάρι παραστάδες.
Πάνω σε αυτές τις παραστάδες τοποθετήθηκαν οριζόντιοι προβόλοι μπηγμένους στους πλάγιους τοίχους, που αφήνουν ελεύθερο τον χώρο.
Στις νέες αυτές προβολές τοποθετήθηκε δεύτερος όροφος κιόνων.
Πάνω στους κίονες στήριξαν καμάρες.
Τέλος πάνω στις κάμαρες κτίσθηκε ο τρούλος.

Το σύστημα αυτό μας δίνει ένα πυραμοειδές σχήμα, που αφήνει ελεύθερο χώρο για φωτισμό και επιπλέον επιτρέπει στον επισκέπτη να βλέπει τον τρούλο από την κεντρική είσοδο. Τα κιονόκρανα φαίνεται να είναι παρμένα από διάφορα κτίρια της Αμβρακίας ακόμα και της αρχαίας Νικόπολης. Κάποιοι από τους κίονες, λόγω του μεγάλου βάρους που σήκωναν έσπασαν και έπεσαν. Σύμφωνα με μια άλλη άποψη, όταν ο Φαϊκ πασάς κατέλαβε την Άρτα προσπάθησε να αποσπάσει από τα μνημεία της Άρτας διάφορα γλυπτά για να στολίσει το τζαμί του. Ανάμεσα στα άλλα θέλησε να αφαιρέσει και κάποιους από τους κίονες στήριξης του τρούλου. Καθώς όμως προσπαθούσαν να τις πάρουν, οι πρόβολοι έσπασαν και σκότωσαν όλους τους ανθρώπους του πασά, μετά από αυτό δεν ξαναπροσπάθησε ποτέ κάτι ανάλογο ο Φαϊκ.

Ο ναός και το όνομα της Παρηγορήτισσας τυλίγεται από έναν εξαιρετικά όμορφο λαϊκό θρύλο. Ο πρωτομάστορας που έκτιζε το ναό ήταν φημισμένος και γι' αυτό περιζήτητος τεχνίτης. Κατά το κτίσιμο του ναού, λοιπόν, χρειάστηκε να λείψει μακριά για πολύ καιρό, καθώς τον είχαν καλέσει για να βγάλει τα σχέδια κάποιας άλλης εκκλησίας, αφήνοντας στο πόδι του τον βοηθό του. Εκείνος πανέξυπνος, άλλαξε τα σχέδια και η εκκλησία έγινε ασύγκριτα ωραιότερη από ότι είχε αρχικά σχεδιαστεί. Όταν ο πρωτομάστορας γύρισε και είδε το αποτέλεσμα, έσκασε από ζήλια. Για να τιμωρήσει τον βοηθό του για την πρωτοβουλία που πήρε, τον κάλεσε στην στέγη για να του δείξει κάποιο λάθος του και τον έσπρωξε από εκεί. Καθώς έπεφτε ο κάλφας πιάστηκε από τον πρωτομάστορα παρασέρνοντας και εκείνον στην πτώση. Η Παναγία φανερώθηκε στην μάνα του κάλφα για να την παρηγορήσει για τον άδικο χαμό του γιου της.

ΠΑΝΑΓΙΑ ΡΟΒΕΛΙΣΤΑ Η ΕΠΟΝΟΜΑΖΟΜΕΝΗ ΚΑΙ ΩΣ ΜΟΣΧΟΒΙΤΙΣΣΑ (ΝΟΜΟΣ ΑΡΤΗΣ)

Σε απόσταση 30 χιλιομέτρων ανατολικά της Άρτας, στην περιοχή Ραδοβυζίων, στη μέση δασώδους ερημικής βουνοπλαγιάς, κοντά στα χωριά Προσήλια και Βελετζικό, βρίσκεται το ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Ροβελίστας ή Ροβέλιστα, η επονομαζόμενη και ως η «Κυρά» της ορεινής Άρτας. Παρακάμπτοντας τον δρόμο Άρτας - Καρδίτσας, λίγο πριν την 'Ανω Καλεντίνη φτάνουμε στο μοναστήρι.

Κατά την τοπική παράδοση, στα τέλη του 11ου αι (1096), ο Γεώργιος Κωστούλας, από το χωριό Βελεντζικό, έκτισε στους πρόποδες του λόφου «Καρακαηδόνι» μια μικρή ιδιωτική εκκλησία, αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου, που ονομάζεται και «Κόκκινη Εκκλησία, καθώς και δυο μικρά κελιά για να φιλοξενεί τους ιερείς. Στις αρχές του 12ου αι από την περιοχή αυτή πέρασε κάποιος Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος, ο οποίος φιλοξενήθηκε στο ναό, έχοντας μαζί του μια θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας, μέτρια σε μέγεθος (0,27Χ0,32). Ο Επίσκοπος της περιφέρειας, εκτιμώντας η μόρφωσή του Αμβρόσιου, τον παρακάλεσε να μείνει στην περιφέρειά του και τον τοποθέτησε στην μικρή εκκλησία των Εισοδίων. Εκεί ο Αμβρόσιος τοποθέτησε τη θαυματουργή εικόνα που είχε μαζί του η οποία προερχόταν από τη Μόσχα της Ρωσίας και ευωδίαζε μόνιμα. Οι κάτοικοι της περιοχής την αποκαλούσαν «Μοσχοβίτισσα»

Κατά τη διάρκεια της παραμονής του Αμβρόσιου, η εικόνα είχε τοποθετηθεί σε θρόνο στο εσωτερικό του μικρού ναού. Λίγες μέρες αργότερα η εικόνα έλλειπε από τη θέση της. Ύστερα από καιρό τα βράδια οι τσοπάνηδες έβλεπαν ένα παράξενο φως στον τόπο του σημερινού μοναστηριού, αλλά λόγω της πυκνής βλάστησης ήταν αδύνατον να την εντοπίσουν. Ένας τολμηρός τσοπάνης έψαξε και βρήκε την εικόνα μέσα σε βάτα. Ο τσοπάνης (που κατά την παράδοση λέγονταν Ρόβελ γι' αυτό και η εικόνα πήρα το όνομα αυτό) παρέδωσε την εικόνα στο μοναχό Αμβρόσιο που την τοποθέτησε πάλι μέσα την εκκλησία.

Την άλλη μέρα η εικόνα έφυγε από την εκκλησία και πήγε στο ίδιο σημείο. Αυτό έγινε τρεις φορές. Ο μοναχός Αμβρόσιος κατάλαβε ότι το θέλημα της Παναγίας ήταν να εγκατασταθεί εκεί. Επιστρέφοντας συνάντησε έναν χωρικό ο οποίος του είπε : «Τί θέλει η εικόνα πάτερ και ροβολάει εκεί κάτω;». Ίσως από αυτό το περιστατικό η εικόνα πήρε το όνομα Ροβελίστα. Από τις μετακινήσεις της εικόνας οι κάτοικοι κατάλαβαν πως θέλημα της Παναγίας ήταν το μοναστήρι να κτιστεί εκεί που το υπέδειξε. Πράγματι στο σημείο εκείνο κτίστηκε ένας μικρός ναός με κελιά και εγκαταστάθηκε τόσο η εικόνα της Παναγίας, όσο και ο Αρχιμανδρίτης Αμβρόσιος ως την κοίμησή του.

Το μοναστήρι χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο του Γ. Καραϊσκάκη, αλλά και άλλων αγωνιστών του '21.

Η Παναγία Ροβελίστα είναι τοποθετημένη σε ασημένιο τρίπτυχο πλαίσιο φτιαγμένο από Αρτινούς αργυροχρυσοχόους το 1802

Πανηγυρίζει στη Γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου)

ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ - ΜΟΜΗ ΚΑΤΩ ΠΑΝΑΓΙΑ (ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΗΣ)

Το μοναστήρι της Κάτω Παναγιάς απέχει 20 περίπου λεπτά από την Άρτα. Κτισμένο στην αριστερή πλευρά του ποταμού Άραχθου, στα χαμηλά της Περάνθης, είναι αφιερωμένο στο Γενέσιο της Θεοτόκου. Η θεά του μοναστηριού είναι εκπληκτική, καθώς μπροστά του κυλάει ο Άραχθος και αμέσως μετά ξεκινά ο κάμπος της Άρτας.

Κτίστηκε από το Δεσπότη Μιχαήλ Β' Δούκα (1231-1271), σύζυγο της Οσίας Θεοδώρας, βασίλισσας της Ηπείρου. Ονομάστηκε Κάτω Παναγιά σε αντιδιαστολή προς τον «καθεδρικόν» μεγάλο ναό της Παναγίας Παρηγορήτισσας της πόλης της Άρτας, που θεωρείται ο ναός της πόλης, από τα σπουδαιότερα βυζαντινά μνημεία της άλλοτε πρωτεύουσας του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Ο ναός είναι τρίκλιτη σταυρεπίστεγη βασική με τρούλο-καμάρα και η κάτοψη σχηματίζει ορθογώνιο σχήμα με ημιεξάγωνες αψίδες. Εσωτερικά διαιρείται με δυο κιονοστοιχίες σε τρία κλίτη. Πρωτοτυπία εμφανίζει ο ναός για την στέγη του, ενώ διατηρείτε και ο γραπτό διάκοσμος του 1715, άριστης τεχνικής. Κάτω από αυτόν το διάκοσμο ο καθηγητής Ορλάνδος ανακάλυψε παλιές τοιχογραφίες, ίσως του 13 αι.

Βασική Πηγή Πληροφοριών Το βιβλίου του π. Θωμά Τσούλια «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία»

ΠΑΝΑΓΙΑ ΘΕΟΤΟΚΙΟΥ (ΝΟΜΟΥ ΑΡΤΗΣ)

Στη θέση Ζερμή, στους πρόποδες του λόφου Πέτα, και αριστερά του εθνικού δρόμου Άρτας - Τρικάλων, απέναντι από την πόλη, υψώνεται το ξακουστό μοναστήρι της Παναγίας, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Οι Αρτινοί το ονομάζουν Θεοτοκίο.

Σύμφωνα με τον Σεραφείμ Βυζάντιο, Μητροπολίτη Άρτας, το μοναστήρι κτίστηκε το 1793 από τον οπλαρχηγό Κωνσταντίνο Πουλή, διορισμένο από τον Αλή Πασά καπετάνιο των Τζουμέρκων, πάνω στα θεμέλια παλαιότερου χριστιανικού ναού του 14ου αι. Στη μακραίωνη ιστορία του και ιδιαίτερα στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, το μοναστήρι πρόσφερε αρκετά στου κατοίκους του Πέτα. Δέχθηκε πολλές τουρκικές επιδρομές και τα κελιά πυρπολήθηκαν το 1821 και το 1854. Ο ετοιμόρροπος ναός ανακαινίστηκε από τα θεμέλια το 1874, οπότε πήρε τη σημερινή μορφή.

Ο ναός είναι μονόκλιτη βασιλική με τρούλο και η σκεπή είναι καλυμμένη με πέτρινες πλάκες, σύμφωνα με παλαιές συνήθειες της Ηπείρου. Κόσμημα του εσωτερικού ναού είναι το το όμορφο τέμπλο, η αγιογραφημένη κόγχη του ιερού βήματος και οι φορητές εικόνες.

Βασική Πηγή Πληροφοριών Το βιβλίου του π. Θωμά Τσούλια «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία»

ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΥΛΙΖΑ (ΝΟΜΟΣ ΑΡΤΗΣ)

ΠΑΝΑΓΙΑ ΒΥΛΙΖΑ (1705)

Ανάμεσα σε ένα όμορφο και άγριο τοπίο στα Αθαμανικά όρη ή ευρύτερα γνωστά ως Τζουμέρκα, νοτιοδυτικά του βουνού Κριθάρια της Πίνδου, ανάμεσα στα χωριά Καλαρρύτες και Ματσούκι του Νομού Ιωαννίνων σε μια μαγευτική τοποθεσία της άγριας φύσης, σε υψόμετρο πάνω από 1000 μέτρα, δεσπόζει το ξακουστό και ιστορικό μοναστήρι της Παναγίας Βύλιζας, αφιερωμένο στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου.

Για να το επισκεφθεί κάποιος, πρέπει να ακολουθήσει το αρκετά απόκρημνο, αλλά όχι και δυσπρόσιτο μονοπάτι των 2 χιλιομέτρων που ξεκινάει έξω από το χωριό Ματσούκι. Η θέα του μοναστηριού και του γκρεμού με το Ματσουκιώτικο ρέμα να το διασχίζει, καθώς και με τους καταρράκτες να πέφτουν από μεγάλο ύψος, ανταμείβει τους επισκέπτες. Η επωνυμία Βύλιζα προέρχεται από τη λατινική λέξη vigilo (=φυλάττω, αγρυπνώ).

Κτίστηκε τον 9ο ή 11ο αι. από τον ηγούμενο Αγάπιο και ανακαινίστηκε το 1783. Το όνομα Βύλιζα φέρει η Ιερά Μονή από παρακείμενη ομώνυμη τοποθεσία που άλλοτε ήταν κάστρο.
Η Μονή τα παλιότερα χρόνια ήταν ένα από τα σπουδαιότερα μοναστήρια της Ηπείρου, διέθετε πλουσιότατη βιβλιοθήκη με σημαντικό αριθμό χειρογράφων και είχε μεγάλη συμμετοχή στα κοινά της περιοχής. Το μοναστήρι μετά την διάλυσή του (1893) ζει την παρακμή του. Σήμερα η Μονή είναι μετόχι της Ι.Μ. Κάτω Παναγιάς Άρτας.

Παλαιότερα το μοναστήρι ήταν κτισμένο κοντά στα Πράμαντα. Όταν οι μοναχοί είδαν το φως από την εικόνα της Ευαγγελίστριας που σταμάτησε στη σημερινή Βύλιζα, τότε έκτισαν το νέο μοναστήρι, γιατί η Παναγία η ίδια επέλεξε τον τόπο αυτό, για να τον προστατεύει και να τον ευλογεί, αγναντεύοντας από εκεί ψηλά όλη την περιοχή.

Ο ναός είναι απλή μονόκλιτη βασιλική χωρίς τρούλο και γύρω περιβάλλεται από κελιά. Ανακαινίστηκε το 1783 και οι τοίχοι καλύπτονται από τοιχογραφίες. Το τέμπλο, απλό ξύλινο με διάφορες παραστάσεις και με εικόνες του 17ου αι διατηρείτε σε άριστη κατάσταση.

Πάνω από όλα όμως δεσπόζει στο ναό η εικόνα της Παναγίας που φυλάγεται σε γυάλινη θήκη και εκτίθεται για προσκύνηση των πιστών.

Για τα θαύματα της Παναγίας τοπικά κυκλοφορούν πολλές διηγήσεις.

Κάποτε η εικόνα της Παναγίας δόθηκε ως προίκα και έφτασε μέχρι την Αλεξάνδρεια, αλλά επειδή έφερνε κακό σε αυτούς που την είχαν την επέστεψαν στον τόπο της. Οι χωρικοί του Ματσουκίου την υποδέχτηκαν το 1926 και αφού την έφεραν πρώτα στο χωριό, στη συνέχεια την πήγαν στο μοναστήρι. Μια άλλη εκδοχή λέει ότι η εικόνα πήγε κατευθείαν στο μοναστήρι, μόλις η εικόνα από μακριά αντίκρισε την Βύλιζα δάκρυσε. Κατά καιρούς όσες φορές οι ντόπιοι έβοσκαν τα ζώα μέσα στην περιοχή του μοναστηριού,τους ακολουθούσε τιμωρία για σωφρονισμό.

Βασική Πηγή Πληροφοριών Το βιβλίου του π. Θωμά Τσούλια «Τα ιερά προσκυνήματα της Παναγίας ανά την Ορθοδοξία»